Strona główna Redakcja Współpraca Źródła historyczne Konkursy

DOŁĄCZ DO NAS!

i odkryj historię w najnowszym wydaniu

Dołącz do społeczności histurion.pl, zakładając nowe konto lub logując się poprzez portal facebook.

  • Poznaj innych miłośników historii
  • Odkrywaj historię i poznawaj dzieje postaci historycznych
  • Poznawaj historię z pierwszej ręki ściągając źródła historyczne z naszej bazy
  • Przejrzyj spersonalizowane dane historyczne, np. które postaci historyczne obchodzą z Tobą urodziny

Rejestracja




Załóż nowe konto



LUB

Załóż nowe konto z



Jesteś już użytkownikiem?    Zaloguj się

Zaloguj się w serwisie histurion.pl

Możesz zalogować się w naszym serwisie podając swój adres e-mail oraz hasło podane podczas rejestracji. Możesz również zalogować się poprzez portal facebook.


Nie mam jeszcze konta



Zaloguj się z

Załóż nowe konto w serwisie histurion.pl



Matura 4. Cywilizacja starożytnych Greków

2017-09-19 | Autor: Dariusz Kołodziejczyk



Wstępny opis

Temat starożytnej Grecji wymaga orientacji w jej okresach historycznych, znajomości ustroju Aten i Sparty, oraz wojen grecko-perskich, peloponeskiej i wyprawy Aleksandra Wielkiego. Opanuj podstawowe pojęcia, kilka istotnych dat oraz postaci.

Opis wymaganych pojęć

Mapa starożytnej Grecji

Pierwszą cywilizacją na terenie Grecji była cywilizacja minojska1 na Krecie, od XVI w. p.n.e. nastąpił napływ indoeuropejskich Greków (Hellenów3 ), którzy nazywali swoje państwo Helladą4 (podział na Dorów, Jonów i Achajów). Dominuje wówczas najpierw kultura mykeńska5 - to czasy wojny trojańskiej, następnie mamy Wieki Ciemne6 . Później następuje okres archaiczny - to wielka kolonizacja7 (miasta wysyłające kolonistów stały się metropoliami8 ) oraz powstanie polis9 (z różnymi ustrojami od tyranii10 , poprzez monarchię oligarchię11 do demokracji12 ). Życie polityczne w polis koncentrowało się na agorze13 , gdzie przemawiali demagodzy14 . Pomimo podziałów zapamiętaj czynniki integrujące Greków-język, historię, wierzenia, teatr i igrzyska. W V-IV w. p.n.e. - mówimy o Grecji klasycznej. Charakterystyczny jest dla tych czasów arystokratyczny ustrój Sparty - jej prawodawcą był Likurg15 . Na czele państwa stało 2 królów i Rada starszych - Geruzja16 , 5 urzędników-eforów17 , oraz apella18 . Społeczeństwo tego polis dzieliło się na Spartiatów, periojków19 i helotów20 i niewolników. Charakterystyczne było też wychowanie militarne - Agoge21 . Stopniowo pod wpływem Sparty powstanie Związek Peloponeski22 . Inny ustrój zapanował w Atenach, gdzie po rządach monarchii, oligarchii i tyranów - wprowadzono od 507 p.n.e. - demokrację. Tutaj rozpoznajesz postacie Drakona23 , Solona24 , Pizystrata25 , Klejstenesa26 i Peryklesa27 . Na straży demokracji stał są skorupkowy- ostracyzm28 . Główną rolę w państwie odgrywała eklezja29 (Zgromadzenie Ludowe), urzędnicy - archonci30 i stratedzy31 oraz rada starszych - Areopag32 lub Rada Pięciuset. Urzędy były kadencyjne, kolegialne i od czasów Peryklesa odpłatne. Społeczeństwo podzielone było na obywateli, metojków33 i niewolników. W latach 499-448 p.n.e. doszło do wojen perskich34 - przyczyną było nieudane powstanie Greków jońskich przeciw Persji, wsparte przez Ateny. W 490 p.n.e. Grecy dzięki hoplitom35 i szykowi falangi36 odnoszą pod wodza Miltiadesa zwycięstwo pod Maratonem (na pamiątkę gońca Filipidesa mamy bieg maratoński). Wobec zagrożenia Grecy łączą się w Związek Panhelleński - król perski Kserkses dokonuje inwazji w 480 r. p.n.e. Grecy - pod wodza króla Sparty Leonidasa ponoszą klęskę pod Termopilami, ale odnoszą pod wodzą Temistoklesa morskie zwycięstwo pod Salaminą. Ostatecznie w 479 r. p. n. e. Grecy odnoszą zwycięstwo pod Platejami. Po wojnie pod przywództwem Aten powstaje Związek Morski co zagraża hegemonii37 Sparty i doprowadza do wojny peloponeskiej38 pomiędzy Spartą a Atenami, zakończonej zwycięstwem Sparty. Wkrótce po przywództwo polis greckich sięgnęły Teby. Tymczasem król Macedonii Filip II dokonał podboju Grecji - pomimo apeli Demostenesa grecy nie zjednoczyli się i przegrali w 338 r. p.n.e. pod Cheroneą. Syn Filipa II Aleksander Wielki wyrusza w 334 r. p.n.e. przeciw Persji (towarzyszy mu koń Bucefał) Pokonuje Persów pod Issos39 ( 333 r. p.n.e.) i Gaugamelą40 (331 r. p.n.e.) i przejmuje tron perski, po założeniu licznych miast Aleksandrii i wyprawie do Indii umiera w 323 . r. p.n.e. w Babilonie . Jego państwo podzielili między siebie jego wodzowie-diadochowie41 , a na Bliskim Wschodzie rozpoczyna się okres hellenistyczny42 . W 146 r. p.n.e. Rzym opanował Grecję

Wymagane daty


XV - XIV w. p.n.e. - panowanie cywilizacji minojskiej na Krecie
XIV - XIII w. p.n.e. - panowanie cywilizacji mykeńskiej
ok. 1200. p.n.e. - wojna trojańska
XII - VIII w. p.n.e. - wieki ciemne Grecji
VII/VI - intensywna kolonizacja Grecka
ok. 590 p.n.e. - reformy Solona
507 p.n.e.-reformy Klejstenesa dające początek demokracji ateńskiej
490 p.n.e.- bitwa pod Maratonem
480 p.n.e.- bitwy pod Termopilami i Salaminą
479 p.n.e.- biwa pod Platejami
431-404 p.n.e- wojna peloponeska
338 p.n.e.-bitwa pod Cheroneą
336 p.n.e. śmierć Filipa Macedońskiego i początek rządów Aleksandra Wielkiego
333 p.n.e.- bitwa pod Issos
331 p.n.e.- bitwa pod Gaugamelą
323 p.n.e. -śmierć Aleksandra Wielkiego i początek okresu hellenistycznego

Przypisy

1. cywilizacja minojska - pierwsza cywilizacja Grecka, mająca swe centrum na Krecie. Nazwa cywilizacji pochodzi od Minosa - króla Krety. Swój rozwój Kreta zanotowała w II tysiącleciu p.n.e. Dowodami zaawansowanej cywilizacji były wspaniałe budowle pałacowe odkryte w Knossos. Mieszkańcy Krety posługiwali się kilkoma rodzajami pisma. Cywilizacja minojska upadła na przełomie XV i XIV w. p.n.e. w wyniku inwazji Mykeńczyków, trzęsienia ziemi i prawdopodobnych zamieszek wewnętrznych.

2. Hellenowie - tak nazywali siebie mieszkańcy Grecji - Hellady. Hellenowie mieli poczucie wspólnoty kulturowej mimo istnienia na obszarze Grecji wielu miast - państw (Polis), nierzadko ze sobą rywalizujących ale i występujących wspólnie przeciw wrogom zewnętrznym jak wyprawa do Troi czy wojna z Persją.

3. Hellada - starożytna Grecja z częścią kontynentalną i licznymi wyspami, zamieszkana przez plemiona Dorów, Jonów i Achajów, nazywających siebie w czasach pohomeryckich Hellenemi.

4. kultura mykeńska - swoją świetność przechodziła od początku XIV do końca XIII w. p.n.e. Centrum rządów istniało w pałacu w Mykenach w kontynentalnej części Grecji. Ruiny pałacu można do dziś podziwiać. To Mykeny na czele z Agamemnonem przewodziły wyprawie greckiej przeciw Troi.

5. Wieki Ciemne - okres w dziejach Grecji następujący po kulturze mykeńskiej (XII - VIII w. p.n.e.) To wyraźny regres cywilizacyjny, zanik pałacowej administracji, brak źródeł pisanych z tego okresu. Z tych powodów powstała nazwa okresu będącego dość dużą niewiadomą dla historyków.

6. wielka kolonizacja - Grecja nie jest obszarem sprzyjającym rolnictwu, coraz większe zaludnienie i rywalizacja Polis zmusiła mieszkańców do kolonizowania obszarów poza Helladą zapoczątkowana w VIII w.p.n.e. Oprócz głodu ziemi motywem wypraw był też handel. Koloniści mieli stały kontakt ze swoją stolicą - metropolią, choć byli od niej niezależni to jej ustrój przenosili do nowego miejsca. Głównymi obszarami kolonizacji były Sycylia i południowa Italia nazywana Wielką Grecją.

7. metropolia - macierzyste miasto, którego mieszkańcy wyruszyli zakładać kolonie łączące metropolie gospodarczo i kulturalnie.

8. polis - miasto - państwo greckie, charakteryzujące się, niezależnością polityczną i gospodarczą od pozostałych polis greckich. Różniły się między sobą sposobem sprawowania władzy (demokracja, monarcha oligarcha i tyrania). W większości prawa obywatelskie posiadała ludność wolna i dziedzicząca przynależność obywatelską po przodkach. Prawa obywatelskie np. w Atenach przysługiwały dzieciom, których oboje rodzice byli obywatelami Aten.

9. tyrania - sposób sprawowania władzy. Uzurpator, który przywłaszczył sobie bezprawnie władze nazywany był przez Greków tyranem. Władza była niepodzielna ale i nie dziedziczna. Tyran posiadał poparcie części arystokracji, jednak nie posiadał "mandatu" władzy wolnych obywateli i pozostałych wpływowych rodów dlatego jego władza była nietrwała. Tyrania grecka niekoniecznie musi kojarzyć się z krwawymi i bezwzględnymi rządami. Często władcy dbając o swój wizerunek przyczyniali się do rozwoju kulturalnego własnego polis poprzez mecenat sztuki i przedsięwzięcia budowlane.

10. monarchia - władza królewska, jedynowładztwo podobnie jak tyrania jednak z ukonstytuowaniem dożywotności funkcji i dziedziczenia władzy.

oligarchia - forma władzy sprawowana przez nielicznych przedstawicieli arystokracji i bogatych rodów.

11. demokracja - władza należąca do ludu, Pierwszym krokiem do demokracji były reformy Solona (ok 590r. p.n.e.). Następnie reformy Klejstenesa w 507r. p.n.e., który oddał władzę w ręce zgromadzenia ludowego ustanowiły w Atenach demokrację. Do zgromadzenia należeli wszyscy obywatele Aten. Rządzący byli przez obywateli powoływani i kontrolowani. Niebezpieczeństwo przejęcia władzy przez zbyt ambitną jednostkę niwelowało istnienie sądu skorupkowego (ostracyzm).

12. Agora - grecki rynek, miejsce spotkań publicznych i wystąpień politycznych mówców - demagogów.

13. demagog - mówca grecki, przywódca ludu, którego działalność szczególnie była nasilona podczas walk społecznych.

14. Likurg - autor, prawdopodobnie legendarny, ustroju Sparty, prawodawca z VIII w. p.n.e. Spartanie przez wieki powoływali się na prawa ustanowione przez Likurga.

15. geruzja - spartańska rada starszych składająca się z 28 przedstawicieli, których wiek przekraczał 60 lat a urząd był dożywotni. Do rady należeli też dwaj królowie. Geruzja pełniła często funkcje najwyższego trybunału.

16. eforowie - pięciu urzędników Sparty, wyłonionych na roczne kadencję przez apellę (zgromadzenie ludowe). Posiadali szerokie kompetencje sądownicze, edukacyjne i kontrolne w stosunku do królów.

17. apella - zgromadzenie ludowe równych sobie pełnoprawnych Spartan. Zgromadzenie decydowało o wojnie i pokoju. Nie prowadzono tam debat a jedynie głosowano nad ustawami geruzji i eforów.

18. periojkowie - społeczność Sparty mieszkająca na obrzeżach Lakonii i Messenii (Lakonia centrum władzy i polis Sparty, Messenia ziemie podbite i zależne od Sparty). Ludność wolna nie posiadająca praw politycznych, zobowiązana do uczestniczenia w wyprawach wojennych. W czasie pokoju zajmowali się uprawą ziemi, handlem i rzemiosłem.

19. heloci - ludność podbita przez Spartę, najczęściej potomkowie mieszkańców Messenii. Byli to zależni chłopi zobowiązani do uprawy ziemi należącej do Spartan.

20. agoge - spartański i państwowy system wychowania i edukacji przede wszystkim młodych mężczyzn.

21. Związek Peloponeski - związek państw Peloponezu pod hegemonią Sparty. Utworzony pod koniec VI w. p.n.e. związek militarny o silnej pozycji do czasów wojen perskich.

22. Drakon - wybitny polityk ateński, twórca praw (przysłowiowe "prawa drakońskie") ok. 620r. p.n.e.

23. Solon (ok. 635 - ok. 560 p.n.e.) - ateński prawodawca i reformator. Ok. roku 590 p.n.e. zakwestionował dotychczasowy podział na uprzywilejowaną arystokratyczną mniejszość i resztę społeczeństwa. Przyczynił się do wzrostu znaczenia klasy średniej, powiązał przywileje z odpowiedzialnością. Ważniejszą jego reformą było jednorazowe umorzenie długów. Zakazał na przyszłość udzielania pożyczek pod zastaw dłużnika lub członków jego rodziny.

24. Pizystrat - tyran Aten w latach 561-527 p.n.e. Arystokrata, który jako tyran dzierżył władzę do końca życia i przekazał ją synom. Miał poparcie ubogich rolników i mieszkańców Aten.

25. Klejstenes - ateński polityk, w wyniku swoich reform stworzył podstawy demokracji (507r. p.n.e.). Przypisuje się jemu instytucję sądu skorupkowego. Jego reformy ustroju okazały się trwałe.

26. Perykles (495-429 p.n.e.) - ateński polityk i reformator, wprowadził odpłatność urzędów dla obywateli(funkcje publiczne przestały być honorowe a za wynagrodzeniem), budowniczy gmachów publicznych w Atenach.

27. ostracyzm - sąd skorupkowy obywateli Aten, którzy mogli głosując skazać na wygnanie każdego bez wyroku sądu, kto nie budził ich zaufania. To pewien "zawór bezpieczeństwa" demokracji ateńskiej.

28. eklezja - zgromadzenie ludowe obywateli Aten, mężczyzn powyżej 20 lat, decydujące o ważnych sprawach państwowych.

29. archonci - najwyżsi urzędnicy Aten, było ich dziewięciu na roczną kadencję. Urząd związany był też z obowiązkami (organizacja uroczystości państwowych, wyposażanie okrętów)

30. stratedzy - wysocy rangą dowódcy wojskowi, od czasów Klejstenasa eklezja wybierały 10 strategów na roczne kadencje. W czasie wojny stratedzy przewodzili armii, wcześniej wyruszali na nią wszyscy, natomiast w późniejszych czasach tylko ich część. Dowództwo armii było rotacyjne.

31. Areopag - "wzgórze Aresa", rada złożona z byłych archontów. Do czasów reform demokratycznych rada miała najwyższą władzę polityczną i sądowniczą. Po reformach znaczenie jej zostało ograniczone do straży praw obyczajowych

32. handlem i rzemiosłem. Metojkowie zobowiązani byli do służby wojskowej, nie posuadali praw politycznych.

33. wojny perskie - wojny państw greckich z Persami w latach 499 - 448 p.n.e. Bezpośrednią przyczyną agresji perskiej było nieudane powstanie Greków jońskich ( w Azji Mniejszej) przeciw Persom, które wsparły greckie metropolie. Pierwsza wojna perska rok 490 p.n.e., wojska najeźdźców dowodzone przez Datiasa. Grecy wystawili swe wojska pod dowództwem Miltiadesa i pokonali Persów w tymże roku pod Maratonem. Następna wyprawa na Grecję miała miejsce w latach 480-479 p.n.e. Tym razem sam Kserkses dowodził wielką armią. Bitwa w przesmyku Termopile (480r p.n.e.) skończyła się porażką mimo heroicznej obrony Spartan. Jednak wielka flota Persów została pokonana w okolicy Aten pod Salaminą 480r. p.n.e. Przypieczętowaniem zwycięstwa Greków była wygrana bitwa pod Platejami w roku 479 p.n.e. Następnie Grecy zaangażowali się militarnie przeciw Persji w Egipcie (460-454r. p.n.e.) oraz w walki o Cypr (450r p.n.e.) Na przełomie lat 449/449 p.n.e. zawarto pokój z Persją. W wyniku wojen Perskich Ateny wzrosły do rangi hegemona w regionie.

34. Hoplic - ciężkozbrojni piechurzy walczący w zwartym szyku, zwanym falangą.

35. Falanga - zwarty oddział bojowy piechoty greckiej, a potem macedońskiej i hellenistycznej. Powstała w VII w. p.n.e.

36. hegemonia - przywództwo, panowanie, w starożytnej Gracji hegemonami były najsilniejsze militarnie państwa takie jak Ateny, Sparta, Teby i Macedonia, której to wiele polis greckich nie uznawało za przynależność do Hellady a postrzegano jako państwo barbarzyńskie.

37. wojna peloponeska (431 - 404 p.n.e.) - konflikt pomiędzy Atenami a Spartą. Oba państwa od dłuższego czasu rywalizowały ze sobą o hegemonię w Grecji. Ateny były potęgą morską a Sparta lądową. Oba polis zjednały sobie stronników wśród innych państewek greckich. Konflikt nie miał już charakteru lokalnego a uwikłana w nią była niemal cała Hellada. Zmienne były sukcesy stron ale ostatecznie to Sparta pokonała Ateny.

38. Issos - w roku 333 p.n.e. Aleksander Macedoński stoczył największą bitwę po inwazji na Persję i to już nie z lokalnymi satrapami jak wcześniej pod Granikiem a z samym Dariuszem III. Bitwa wygrana przez Aleksandra była efektem jego śmiałości i geniuszu wojskowego. Ogromna przewaga Persów okazała się ich słabością. W efekcie przegranej Persów Azja Mniejsza poddała się woli Macedończyka.

39. Gaugamela (331 r. p.n.e.) - Ostatnia wielka bitwa Macedończyków z Persami po wygranej której, król Persów został zamordowany przez swoich wodzów a centrum władzy i serce Persji dostało się pod panowanie Aleksandra Wielkiego.

40. diadochowie - wodzowie Aleksandra Macedońskiego, którzy po jego śmierci w okoliczności braku jego następcy podzielili między sobą rozległe Imperium. Dochodziło pomiędzy nimi do wielu konfliktów zbrojnych na przełomie IV i III w. p.n.e.

41. okres hellenistyczny - czas pomiędzy śmiercią Aleksandra Macedońskiego 323r. p.n.e. a podporządkowaniem Grecji przez Rzymian w 146r. p.n.e. To okres politycznego i kulturalnego rozkwitu państw utworzonych na gruzach wielkiego imperium Aleksandra Macedońskiego.



Etykiety:
Matura Ateny Sparta wojna peloponeska wyprawy Aleksandra Wielkiego



Podziel się!
        
Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Brak komentarzyDodaj komentarz

Nasz facebook

Ciekawostka

Postać historyczna

Losowe zdjęcie

histurion.pl
Najnowocześniejszy polski portal historyczny

Matura 2022

Historia

Inne

Copyright © 2006-2022 by histurion.pl. Korzystając z portalu akceptujesz wykorzystanie przez nas plików cookies.