Strona główna Redakcja Współpraca Źródła historyczne Konkursy

DOŁĄCZ DO NAS!

i odkryj historię w najnowszym wydaniu

Dołącz do społeczności histurion.pl, zakładając nowe konto lub logując się poprzez portal facebook.

  • Poznaj innych miłośników historii
  • Odkrywaj historię i poznawaj dzieje postaci historycznych
  • Poznawaj historię z pierwszej ręki ściągając źródła historyczne z naszej bazy
  • Przejrzyj spersonalizowane dane historyczne, np. które postaci historyczne obchodzą z Tobą urodziny

Rejestracja




Załóż nowe konto



LUB

Załóż nowe konto z



Jesteś już użytkownikiem?    Zaloguj się

Zaloguj się w serwisie histurion.pl

Możesz zalogować się w naszym serwisie podając swój adres e-mail oraz hasło podane podczas rejestracji. Możesz również zalogować się poprzez portal facebook.


Nie mam jeszcze konta



Zaloguj się z

Załóż nowe konto w serwisie histurion.pl



Rzymski system liczbowy

2007-10-22 | Autor: Piotr Radziejewski



Wśród niezliczonych rzeczy, które odziedziczyliśmy po starożytnych Rzymianach, znajduje się również sposób zapisywania liczb. Choć cyfry rzymskie zostały wyparte z codziennego użytku przez mniej skomplikowane arabskie, to wciąż zwyczajowo stosuje się je w pewnych sytuacjach. Dobrze jest znać rzymski system liczbowy, warto też prześledzić interesującą historię jego powstawania.

Początki rzymskiego systemu liczbowego sięgają zapewne VI – V w. p.n.e. Rzymianie przejęli wtedy cyfry od wysoko rozwiniętej cywilizacji Etrusków i poddali je pewnym modyfikacjom oraz udoskonaleniom, m.in. zwiększając liczbę symboli z 5 do 7. Ostatecznie znaki używane do zapisywania liczb przyjęły formę liter łacińskiego alfabetu, jednak ich źródła są prawdopodobnie inne, o czym będzie jeszcze mowa później. Cyfr rzymskich używano na terenie imperium aż do jego upadku w V w. n.e. W średniowieczu stały się standardowym systemem liczbowym całej łacińskiej Europy, jednak pod koniec tej epoki coraz częściej używano już cyfr arabskich, prostszych i wygodniejszych do obliczeń oraz zapisywania dużych liczb. System rzymski stopniowo wychodził z codziennego użycia, chociaż do dziś jest powszechnie znany w Europie i stosowany do pewnych celów.


Znaki rzymskiego systemu liczbowego i ich pochodzenie


Kształt znaków etruskich wziął się od dawnej metody oznaczania liczb pionowymi nacięciami na kawałkach drewna. W starożytności często wykonywano w ten sposób rejestry, spisy i rachunki przedstawiające liczbę jakichś towarów (czasem przybierało to formę długich lasek pokrytych setkami kresek), a system taki jeszcze w XIX w. n.e. był używany przez włoskich pasterzy do oznaczania liczebności swoich stad. Rzymianie stopniowo upraszczali te symbole i nadawali im formę podobnych do nich łacińskich liter. Pewne cyfry przechodziły dość skomplikowane zmiany i lepiej je pokazać niż opisywać, dlatego też zamieściłem dalej rysunki uzupełniające tą część tekstu.

I - oznacza liczbę 1. Jedno pionowe nacięcie oznaczało po prostu jeden element. Rzymianie nie zmodyfikowali tego znaku, bo wyglądał już jak ich litera I.

V - oznacza liczbę 5. Co piąte nacięcie było podwójne i początkowo miało formę Λ. Rzymianie „obrócili” je tak, żeby wyglądało jak ich litera V. Hipoteza, że znak ten to górna połowa X oznaczającego 10 jest mało prawdopodobna.

X - oznacza liczbę 10. Co dziesiąte nacięcie było przekreślane na ukos, a znak ten został później „wyprostowany”, przyjmując formę litery X.

L - oznacza liczbę 50. Przy oznaczaniu nacięciami dziesiąty znak Λ otrzymywał jeszcze jedną kreskę. Później przeszedł liczne zmiany – został obrócony, spłaszczony i podzielony na pół, aż wreszcie przyjął kształt litery L.

C - oznacza liczbę 100. Również dziesiąte przekreślone nacięcie, czyli X, zaznaczano dodatkową kreską. W wyniku zmian przekształciło się w C, które pasowało tym bardziej, że było pierwszą literą łacińskiego słowa „centum”, oznaczającego sto.

D - oznacza liczbę 500. Setne Λ obrysowywano kwadratową lub okrągłą ramką. Dość skomplikowane zmiany doprowadziły później do przekształcenia tego znaku w literę D, prawdopodobnie jako oznaczenie łacińskiego słowa „demi-mille”, czyli pół tysiąca.

M - oznacza liczbę 1000. Setne X także otaczano ramką. Nie do końca pewny jest przebieg zmian, w każdym razie w końcu znak ten stał się literą M, pierwszą w łacińskim słowie „mille”, czyli tysiąc (możliwe jest również, że cyfra przybrała taką formę nie w drodze ewolucji, ale zastąpienia starego znaku prostszą literą).




Przypuszczalny przebieg ewolucji znaków w systemie oznaczania liczb nacięciami w cyfry rzymskie (ewolucja cyfr D, a zwłaszcza M jest w znacznej mierze hipotetyczna). Znaki, które przedstawiłem jako końcowy etap rozwoju to najbardziej dopracowane i stylizowane cyfry, stosowane w ważnych inskrypcjach, np. na budowlach i pomnikach. Mniej starannie kreślone symbole, używane przez Rzymian na co dzień, wyglądały mniej więcej tak jak te, które umieściłem jako drugie od końca w każdym rzędzie.



Strona : [ 1 ] [ 2 ]


Podziel się!
        
Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

81 celnych komentarzyDodaj komentarz
Gość


Nowy
Dodano: 2009-09-30
Nie wiem ile masz lat, ale dla mnie (13) jest bardzo prosty. Czegoś takiego powinno się uczyć na zajęciach z matematyki, ponieważ widzę, że polska oświata nie zadbała o to, żeby szkoły nauczały systemów liczbowych leżących u podstaw dzisiejszej matematyki.
Użytkownik


Dodano: 2009-10-19
Wspaniała historia matematyki
Wie może kto jak było zero?
Gość


miki
Dodano: 2009-10-26
Właśnie bo np 1045 napiszesz bez zera MXLV bo zero to nic
Gość


Nieznajoma .
Dodano: 2009-12-01
Jak zapisać po rzymsku 92 ???? (mam 10 lat)
Redaktor


Dodano: 2010-01-25
92 - XCII - to jest prawidłowy zapis
Gość


Marek
Dodano: 2010-04-17
Ciekawostka - do oznaczenia niemieckich jednostek w czasie II wojny śoiatowej stosowano właśnie "nieprawidłowy" zapis - 40 korpus pisano jako XXXX
Gość


art
Dodano: 2010-06-08
a czy zapis 45- VL jest prawidłowy... bo skoro IM- to 999 to rownie dobrze przed L wstawiamy V i mamy 45
Gość


Nieznajoma337
Dodano: 2010-09-07
Zera nie pisali, zostawiali puste miejsce, potem stawiali kółko.
Gość


Esquerdinho
Dodano: 2010-09-08
a 4 000 000 (cztery miliony)?
Gość


milusia
Dodano: 2010-09-10
niewiem jak napisac 4000 tysiace po rzymsku
Gość


paula
Dodano: 2010-09-14
jak napisać 10 milionów?
Gość


kakus
Dodano: 2010-09-14
a czy zapis 45- VL jest prawidłowy... bo skoro IM- to 999 to rownie dobrze przed L wstawiamy V i mamy 45
Gość


kamil
Dodano: 2010-09-15
a jak jest 2871 i 14601 po rzymsku?
Redaktor


Dodano: 2010-09-17
"a czy zapis 45- VL jest prawidłowy... bo skoro IM- to 999 to rownie dobrze przed L wstawiamy V i mamy 45" - Tak, to zapis prawidłowy.
.__
|XL| = 4 000 000 (nie jestem pewna, ale chyba tak, to powinno wyglądać.)

Dwie kreski pionowe - mnożenie przez 100;
Kreska u góry - mnożenie przez 1000;
Do tego liczba 40 - XL
40*100*1000 = 4000000.
._
|C| = 10 000 000

|XL| = 4000 (pionowe kreski to mnożenie przez sto)

MMDCCCLXXI = 2871
___
XIVDCI = 14601 (nie wiem czy to dobry zapis, ale kombinując: 14 razy 1000 - kreska u góry i obok końcówka 601 czyli DCI)

Co do większych liczb o jakie pytaliście i o liczbę zero można o nich przeczytać w tym artykule na stronie drugiej ;)
Gość


Liranna
Dodano: 2010-09-20
Tekst naprawdę bardzo dobrze opracowany...jest pomocny oraz czytelny i przejrzysty;]

Gratulacje...;)
Gość


Liranna
Dodano: 2010-09-20
A co do VL - to nie jest prawidłowy zapis
W rzymskim systemie liczb istnieje tylko 6 wyjątków( że się odejmuje - nie dodaje) są to:
IV - 4
IX - 9
XL - 40
XC - 90
CD - 400
CM - 900
Łatwo zapamiętać ;)
Redaktor


Dodano: 2010-09-20
to jak inaczej zapisać liczbę 45? XLV? No to już nie wiem jakby to zapisać inaczej :(
Użytkownik


Dodano: 2010-09-21
Liczbę 45 zapisuje się XLV.
XL - 40
V - 5

L - 50
X - 10
Gdy przed L dopiszemy X to będzie 50 - 10, czyli 40 i tak jest przy każdej liczbie.

999 - CMXCIX
Redaktor


Dodano: 2010-09-21
999 można zapisać jeszcze w ten sposób: IM
Gość


ewcia
Dodano: 2010-10-21
jak się pisze po rzymsku 200 300 600 proszę pomuście
Redaktor


Dodano: 2010-10-21
200 - CC

300 - CCC

600 - DC
Gość


gosc
Dodano: 2010-11-02
jak napisac cyfre 39 po rzymsku????????? pomozcie!!!!!!!!!
Redaktor


Dodano: 2010-11-02
XXXIX - 39
Gość


SS
Dodano: 2010-11-02
A co oznacza liczba MMDXIX na arabskie cyfry?
Redaktor


Dodano: 2010-11-03
MMDXIX - 2519
Gość


aga
Dodano: 2010-11-04
jak zapisać liczbę w systemie rzymskim większą od 3999 tak aby nie bylo 3 takich samych cyfr przy sobie?? proszę o pomoc
Redaktor


Dodano: 2010-11-04
I|XL| = 4000 (pionowe kreski to mnożenie przez sto) - 3999 albo MMMCMXCIX - 3999
Gość


s
Dodano: 2010-11-09
jak napisac liczbe 665 po rzymsku?
Redaktor


Dodano: 2010-11-09
665 - DCLXV
Gość


39
Dodano: 2010-11-10
a 39 jak jest
Redaktor


Dodano: 2010-11-10
XXXIX - 39
Gość


ja
Dodano: 2010-11-15
jak napisać 200
Redaktor


Dodano: 2010-11-15
200 - CC
Gość


Anonim
Dodano: 2010-11-15
Jutro jest kartkówka z matmy i niewiem jak jest po rzymsku milion i miliard Pomóżcie błagam proszę.
Redaktor


Dodano: 2010-11-15
_
M - 1 000 000 (M z kreską u góry; kreska nad cyfrą = mnożenie przez 1000)

M - 1 000 000 000 (podkreślenie = mnożenie przez 1000 000)
-
Gość


popo
Dodano: 2010-11-16
jak jest 50-2000
Redaktor


Dodano: 2010-11-17
50 - L

2000 - MM
Gość


Anna
Dodano: 2010-11-21
To proste
|XL| :-)
Zapisując znak liczby w pionowych kreskach, mnożymy ją przez 100
Gość


maggan
Dodano: 2010-11-27
wiecie moze ja napisac 2010 po rzymsku?
z gory dzieki za pomoc
Gość


Pati:)
Dodano: 2010-12-06
JAK ZAPISAĆ TYSIĄC PO RZYMSKU ???!!!
Redaktor


Dodano: 2010-12-07
Witaj tysiąc po rzymsku można zapiasać np tak: M (1000), lub DD (500=500).
Gość


gosc
Dodano: 2011-07-14
Jak zapisac w systemie rzymskim date 05.12.2010 prosze o pomoc pilne.
Gość


ewelina
Dodano: 2011-08-14
Witam. Jak jest po rzymsku 1992?
Gość


Sisa
Dodano: 2011-08-16
a jak zapisać datę urodzenia
1 kwietnia 1988 roku po rzymsku?
Gość


banisz21
Dodano: 2011-09-07
jak zapisać 4000 w rzymskim systemie zapisywania lidzb???
Gość


emika_98
Dodano: 2011-09-08
Jak się pisze po rzymsku 33 wiek p.n.e.?
Gość


geruvhfd
Dodano: 2011-09-11
Jak się pisze po rzymsku 750?
Gość


hondax43
Dodano: 2011-09-13
19 - XIX
XXXIII - 33
750 - DCCL
Gość


hyhy
Dodano: 2011-09-15
Jak zapisywano ułamki po rzymsku?
Gość


lala
Dodano: 2011-09-23
jak sie pisze po rzymsku 780 ?
Gość


jaka taka
Dodano: 2011-10-11
jak napisac 4000 , 7000,1000000,40000
Gość


wiola
Dodano: 2011-10-11
Co oznacza ta kreska u góry ?
Gość


Ktośś
Dodano: 2011-10-12
Liczbę 45 pisze się VL
Użytkownik


Dodano: 2011-11-04
No ok, a jak napisać data 26 08 1977?
Gość


oliśka
Dodano: 2011-11-05
Jak się pisze 88 po rzymsku?
Gość


ola
Dodano: 2011-11-14
jak napisać po rzymsku 4.000
Gość


lol
Dodano: 2011-11-27
Jak napisać 88 po rzymsku? Proszę pomóż.
Gość


jhgtfrde
Dodano: 2011-11-29
Jak napisać 55000 i 82500? 55000 czy będzie to LV i kreska pozioma nad tym, a
82500 kreska pozioma nad LXXX i obok IID?
Gość


boa
Dodano: 2011-11-29
88 chyba tak się zapisuje LXXXVIII
Gość


niki587
Dodano: 2011-12-03
Jak jest po rzymsku:
4 000
4 500
5 000
5 500
6 000
6 500
7 000
7 500
8 000
8 500
9 000
9 500
1 000 000.
Pomóżcie w środę mam klasówkę z tego.
Redaktor


Dodano: 2011-12-04
Niki587 przeczytaj 14 komentarz licząc od góry oraz akapit "Większe liczby" z drugiej strony tego artykułu, to powinno pomóc ci zrozumieć zasady. Ogólnie rzecz biorąc z większymi liczbami (konkretnie od 4000 w górę) jest spory problem, bo Rzymianie rzadko zapisywali tak duże cyfry. Musisz po prostu dokonac mnożenia i ustawić dwie pionowe kreski po bokach rzymskich liczb bądź jedną poziomą nad nimi. We wspomnianym komentarzu masz przykład jak to wygląda. Dla przypomnienia:

I - 1
II - 2
III - 3
IV - 4
V - 5
VI - 6
VII - 7
VIII - 8
IX - 9
X - 10
L - 50
C - 100
D - 500
M - 1000

Dwie kreski pionowe - mnożenie przez 100;
Kreska u góry - mnożenie przez 1000;

Dla przykładu:

4000 podziel przez 100. Wyjdzie 40. Potem 40 zapisz po rzymsku (to będzie XL) i po obu stronach tej liczby daj dwie pionowe kreski /liczba/). Wtedy będzie to 4000.

4500 - też podziel przez 100. Wyjdzie 45.

4500 - /XLV/

1 000 000 - to będzie M z poziomą kreską u góry
Gość


paulincia
Dodano: 2011-12-12
Jak zapisać liczbę 49?
Redaktor


Dodano: 2011-12-13
Liczbę 49 po rzymsku zapisujemy w ten sposób: IL
Gość


JaNeK
Dodano: 2011-12-14
Takie pytanie: czy 665 można zapisać jako DLXV czy trzeba DCLXV?
Redaktor


Dodano: 2011-12-14
665 zapisujemy tylko tak: DCLXV

DLXV to 565

D oznacza 500, a C - 100, więc brakowałoby jednej cyfry i wyszłaby całkiem inna liczba, gdyby pominąć "C".
Gość


hyfyjg
Dodano: 2012-01-02
Ile to po rzymsku 2000?
Gość


gość
Dodano: 2012-01-05
Czyli 8625 to będzie |LXXX|DCXXV ?
Gość


barys2
Dodano: 2012-02-04
Rzymianie mieli kalendarz, w jaki sposób zapisywali daty ?
Gość


karolinae2000
Dodano: 2012-02-27
a co znaczy XXXIX pomocy
Gość


magistra
Dodano: 2012-02-27
Liczbę 49 zapisujemy XLIX, nigdy natomiast IL.
Gość


kazik0607
Dodano: 2012-03-19
Czy liczbę cztery zapisywano kiedyś tak IIII?
Pytam gdyż jest ta liczba tak zapisana na zegarze na ratuszu.
Gość


eMeSBe87
Dodano: 2012-03-22
Pomóżcie mi, jak zapisać datę : 10.12.2009r! Bardzo proszę o pomoc!
Redaktor


Dodano: 2012-03-26
X, XII, MMIX proszę;p
Gość


S3ga
Dodano: 2012-03-31
Zanim zadasz pytanie poświęć 4 minuty na przeczytanie 2 strony artykułu.
Zanim dasz komuś odpowiedź (niekoniecznie poprawną) przeczytaj tekst na drugiej stronie! Czytanie nie boli - gwarantuję.
W rzymskim systemie zapisu liczb nie istnieje IC, IL, DD i tym podobne.
Wszystko dokładnie jest tu opisane więc zamiast tracić czas na pisanie - przeczytaj!
Gość


brzossska
Dodano: 2012-04-01
jak napisać datę 09.04.1981?
Gość


jjjjj
Dodano: 2012-04-19
Jak zapisać liczbę 7850?
Gość


Lilla Weneda
Dodano: 2012-09-09
999 nie można zapisać IM. zapisuję się to tak CMXCIX, można inaczej ale tak najłatwiej i najszybciej.
Gość


michalinka
Dodano: 2013-02-04
1-I 2-II 3-III 4-IV 5-V 6-VI 7-VII 8-VIII 9-IX 10-X 20-XX 30-XXX 40-XL 50-L 60-LX 70-XLL 80-XLLL 90-XC 100-C 200-CC 300-CCC 400-CD 500-D 600-DC 700-DCC 800-DCCC 900-CM 1000-M 2000-MM 3000-MMM
Ka?dy znak rzymski mo?e powtarza? si? 3 razy
Od lewej strony odejmujemy a od prawej dodajemy
Użytkownik


Dodano: 2013-06-26
jak zapisac po rzymsku date 21.04.1996
Gość


Martyna
Dodano: 2013-11-29
Macie jakieś zadania to napiszcie do mnie na emaila : [email protected]
Znam odpowiedz na każde zadanie Z cyfr rzymskich, moge tez nauczyć jak sie oblicza system rzymski. :-)
Gość


misiek
Dodano: 2014-02-16
czy liczbę 4000 pisze się tak IIVI ?

Nasz facebook

Ciekawostka

Postać historyczna

Losowe zdjęcie

histurion.pl
Najnowocześniejszy polski portal historyczny

Matura 2022

Historia

Inne

Copyright © 2006-2022 by histurion.pl. Korzystając z portalu akceptujesz wykorzystanie przez nas plików cookies.