Strona główna Redakcja Współpraca Źródła historyczne Konkursy

DOŁĄCZ DO NAS!

i odkryj historię w najnowszym wydaniu

Dołącz do społeczności histurion.pl, zakładając nowe konto lub logując się poprzez portal facebook.

  • Poznaj innych miłośników historii
  • Odkrywaj historię i poznawaj dzieje postaci historycznych
  • Poznawaj historię z pierwszej ręki ściągając źródła historyczne z naszej bazy
  • Przejrzyj spersonalizowane dane historyczne, np. które postaci historyczne obchodzą z Tobą urodziny

Rejestracja




Załóż nowe konto



LUB

Załóż nowe konto z



Jesteś już użytkownikiem?    Zaloguj się

Zaloguj się w serwisie histurion.pl

Możesz zalogować się w naszym serwisie podając swój adres e-mail oraz hasło podane podczas rejestracji. Możesz również zalogować się poprzez portal facebook.


Nie mam jeszcze konta



Zaloguj się z

Załóż nowe konto w serwisie histurion.pl



Matura 18. Zjednoczenie Królestwa Polskiego

2017-10-01 | Autor: Dariusz Kołodziejczyk



Wstępny opis

Temat wymaga znajomości kolejnych książąt próbujących zjednoczyć Polskę w XIII wieku, czynniki zjednoczeniowe, kolejnych królów Polski, osiągnięć Łokietka (ziemie stracone i zjednoczone)oraz znajomości polityki zagranicznej i wewnętrznej Kazimierza Wielkiego -zwróć uwagę na pojęcia i fundację Akademii Krakowskiej.

Opis wymaganych pojęć

Mapa Polski za czasów Przemysła II

W XIII wieku próby zjednoczenia ziem polskich podjęli książęta śląscy: Henryk I Brodaty, Henryk II Brodaty i Henryk IV Probus. Zjednoczyli oni Śląsk, Małopolskę i Wielkopolskę jednak nie doprowadzili swojego dzieła do końca. W drugiej połowie XIII wieku pojawiły się siły społeczne dążące do centralizacji władzy w Polsce - byli to możni, kupcy oraz duchowieństwo. Kościół zachował jedną metropolię arcybiskupią, walczył o utrzymanie wśród duchowieństwa języka polskiego oraz stworzył na potrzeby zjednoczeniowe kult świętego Stanisława. Wśród czynników jednoczących Polaków w różnych dzielnicach oprócz języka, prawa, tradycji historycznej i kultury wytworzyła się pod wpływem napływu osadników z zewnątrz świadomość narodowa. Również sami Piastowie dążyli do zjednoczenia w oparciu o niepodzielną ziemię krakowską - spowodowało to pod koniec XIII wieku ostrą rywalizację książąt małopolskich, śląskich i wielkopolskich. Po śmierci w 1290 roku księcia śląskiego Henryka IV Probusa na czoło rywalizacji zjednoczeniowej wysunął się ostatni z linii Piastów wielkopolskich - książę Przemysł II1 . Książę ten zawarł układ sukcesyjny z księciem Pomorza Gdańskiego - Mszczujem II; w wyniku którego zajął po śmierci księcia pomorskiego jego dzielnicę (1294 rok). W oparciu o posiadane Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie rozpoczął zabiegi o koronę; zakończone koronacją 26 czerwca 1295 roku w Gnieźnie, koronę założył mu arcybiskup Jakub Świnka. Był to pierwszy król Polski pieczętujący się białym orłem. Już jednak w 1296 roku zostaje zamordowany przez Brandenburczyków w Rogoźnie. Na krótko zagościli na tronie polskim przedstawiciele czeskiej dynastii Przemyślidów. Król z tej dynastii - Wacław II2 , najpierw odebrał hołd od książąt śląskich, potem opanował kolejno Małopolskę, Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie.

W 1300 roku arcybiskup Jakub Świnka koronuje go w Gnieźnie na króla Polski. Wobec czeskich rządów wystąpiła silna opozycja skupiona wokół księcia kujawskiego Władysława Łokietka; Wacław II wprowadził w Polsce urząd starosty3 . Po śmierci w 1305 roku Wacława II -tytuły króla Czech i Polski przeszły na jego 16-letniego syna Wacława III, który w drodze do Polski zostaje zasztyletowany w 1306 roku. Książę kujawski Władysław Łokietek,4 działając w oparciu o sojusz z Węgrami opanował w 1306 roku Małopolskę, jednak jego kandydatem do korony polskiej był nowy król czeski Jan Luksemburski5 , który miał licznych zwolenników, na czele z biskupem krakowskim Janem Muskatą. W 1308 roku Brandenburczycy najechali Pomorze gdańskie i oblegli Gdańsk. O pomoc dla jego załogi poprosił Łokietek Krzyżaków 6 - ci po wygnaniu Brandenburczyków opanowali miasto, a w 1309 roku całe Pomorze Gdańskie (rok 1308-jest przełomową data w stosunkach polsko-krzyżackich). Łokietek, chociaż zajęty tłumieniem buntu mieszczan niemieckich w Krakowie, już w latach 1312-1314 opanowuje całą Wielkopolskę. 20 stycznia 1320 roku koronuje się w Krakowie, co symbolicznie kończy rozbicie dzielnicowe. W latach 1319-1321 odbył się sąd papieski na Kujawach nad Zakonem, nakazujący zwrot Pomorza-jednak Krzyżacy odwołali się od wyroku. Wspólnie z Czechami rozpoczęli w latach 1327-1332 wojnę z Polską. W 1329 roku zajęli ziemię dobrzyńską, w 1331 roku Łokietek stoczył z nimi bitwę pod Płowcami, a w 1332 utracił Kujawy. Władysław I Łokietek zmarł w 1333 roku i w tym samym roku odbyła się koronacja jego syna Kazimierza III Wielkiego 7 (1333-1370).Władca ten prowadził pokojową politykę-zawarł pokój z Brandenburgią i Luksemburgami (zjazdy w Wyszehradzie-1335,1339). Po procesie warszawskim w 1339 r.; doprowadził do podpisania pokoju w Kaliszu w 1343 r. z Zakonem (zwrot ziemi dobrzyńskiej i Kujaw, Pomorze jałmużną króla polskiego dla Krzyżaków). Odziedziczył ziemię płocką, sieradzką, łęczycką; Mazowsze stało się lennem Polski, w latach 1340-1349 opanował Ruś Halicką; za jego panowania odbył się zjazd monarchów w Krakowie w 1364 r. Kazimierz ("zastał Polskę drewnianą , zostawił murowaną") - dokonał licznych reform8 : administracyjną (podział na ziemie, urzędy ziemskie i centralne), prawa (1346/7-statuty wiślicko-piotrkowskie), wojska (poszerzenie pospolitego ruszenia, podział na chorągwie, budowa zamków, fortyfikacja miast), gospodarczą (stałe dochody - żupy solne, srebrne grosze, zaludnianie pustek, lokacje miast - prawo składu, przymus drożny, cechy, spichlerze), szkolnictwa (fundacja Akademii Krakowskiej9 - 1364 r.) Za jego panowania wytworzyła się monarchia stanowa10 (Korona Królestwa Polskiego), pisał kolejny kronikarz - Janko z Czarnkowa11 . Wobec braku syna podpisał Kazimierz układ sukcesyjny w Budzie -przekazując tron polski swemu siostrzeńcowi Ludwikowi. Śmierć władcy w 1370 r. zakończyła zasiadanie Piastów na tronie Polski. Zapamiętaj argumenty uzasadniające jego przydomek Wielki. (I nie pomylcie jego postaci z Karolem Wielkim - co niektórym się zdarza...).

Wymagane daty

1295r. - koronacja Przemysła II, dziedziczny książę Wielkopolski władający też Pomorzem Gdańskim został koronowany w Gnieźnie przez arcybiskupa Jakuba Świnkę, przedstawiciela kościoła w Polsce, który jako instytucja nie uległ podziałowi jak państwo. Kościół był jednym ze spoiw scalającym dzielnice kraju. Wydarzenie o tyle doniosłe, że po ponad 200 latach Polska znów posiadała koronowanego władcę dając impuls do ponownej centralizacji państwa.
1308r. - zajęcia Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków. Gdańsk zagrożony przez oblegające go wojska brandenburskie, wezwał na pomoc Zakon Krzyżacki. Ten natomiast likwidując zagrożenie, sam stał się agresorem zajmując Gdańsk a rok później całe Pomorze Gdańskie, którym władał aż do wojny trzynastoletniej.

1320r. - koronacja Władysława Łokietka przeprowadzona po raz pierwszy nie w Gnieźnie lecz w Krakowie z uwagi na roszczenia czeskie do Wielkopolski. Był to też wybieg prawny, aby otrzymać zgodę papieża na koronację nie naruszając praw Jana Luksemburskiego.

1331r.- bitwa pod Płowcami w czasie wojny polsko-krzyżackiej. Polacy starali się powstrzymać agresję zakonu. Wojna skończyła się stratami terytorialnymi, jednak sama bitwa przeszła do historii z uwagi na to, że po raz pierwszy zakon nie pokonał w walnej bitwie rycerstwa polskiego. W rezultacie dużych strat, obie wykrwawione strony wycofały się z pola bitwy.

1335r,1339r- zjazdy w Wyszehradzie, na terenie Węgier dwukrotnie spotykały się koronowane głowy: Kazimierz III Wielki, Jan Luksemburski oraz gospodarz Karol Robert. Król Polski osiągnął swój cel rozbijając sojusz czesko-krzyżacki i bardziej się związał politycznie i dynastycznie z władcą Węgier, dzięki czemu Polska uzyskała suwerenność i znaczenie w tej części Europy.

1343r- pokój w Kaliszu z Zakonem Krzyżackim. Postanowienia sądu papieskiego nie były respektowane przez Krzyżaków, natomiast zbrojne dochodzenie praw nie przynosiło rezultatów. Pokój był najlepszym w tej sytuacji rozwiązaniem, Polska odzyskała Kujawy a Pomorze Gdańskie oddano jako "wieczystą jałmużnę". Pokój z Krzyżakami pozwalał Kazimierzowi Wielkiemu na przeniesienie ciężaru walk na Ruś zdobywając nowe terytoria.

1364r- powołanie Akademii Krakowskiej. Pierwsza uczelnia wyższa w Polsce i druga w tej części Europy po Pradze. Założona staraniem króla Polski przy czynnym udziale Janka z Czarnkowa, kształciła na wydziale prawa, astronomii i nauk wyzwolonych. Uczelnia nie posiadała wydziału teologi oraz podupadła po śmierci Kazimierza Wielkiego.

1370r- śmierć Kazimierza Wielkiego- koniec dynastii Piastów na tronie polskim. Schorowany w wyniku urazu nogi i wysokiej gorączki, król zmarł na Wawelu nie pozostawiając męskiego spadkobiercy. Na mocy porozumienia z Andegawanami na tron Polski wstąpił jego siostrzeniec Ludwik Węgierski.

Przypisy

1. Przemysł II (1257-1296) - syn Przemysła I, urodzony po śmierci swojego ojca, wychowywany był przez swego stryja Bolesława Pobożnego, księcia Wielkopolski. Książę nie mając potomka męskiego, przygotowywał Przemysła na swego następcę. Porywczy młodzieniec, uwikłany w walki z Brandenburczykami, nauczony przez stryja dyplomacji w czasie samodzielnej władzy w Wielkopolsce, współpracował z księciem śląskim Henrykiem IV Probusem (później rywalizował obaj o koronę, choć w swym testamencie Henryk IV zapisał ziemię krakowską Przemysłowi II), zawarł korzystny sojusz sukcesyjny z władcą Pomorza Gdańskiego Mściwojem II. Miał dobre relacje z wieloma książętami dzielnicowymi. Był protektorem Jakuba Świnki, konsekrowanego w roku 1283 na arcybiskupa gnieźnieńskiego. Kościół pod zwierzchnictwem Jakuba Świny czynił starania zjednoczenia ziem polskich pod jednym berłem. W roku 1295, arcybiskup Jakub Świnka, koronował w katedrze gnieźnieńskiej Przemysła II na króla Polski. Ogłosił się on zwierzchnikiem wszystkich książąt polskich, w swym bezpośrednim władaniu posiadał, Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie. W roku 1296 padł ofiarą zamachu Brandenburczyków w Rogoźnie, zagrożonych wzrostem jego władzy. Akt koronacji miał donośne znaczenie, to była pierwsza koronacja po ponad 200 latach, oprócz dużego udziału kościoła w proces zjednoczenia, znaczenie też miała świadomość różnicy kulturowej, odrębności języka, zwyczajów, własnej historii, zwłaszcza w okresie nasilającego się osadnictwa niemieckiego na ziemiach polskich.

2. Wacław II (1271-1305)- syn Przemysła Ottokara II z dynastii Przemyślidów, lennika cesarza Niemiec, opanował Małopolskę po śmierci Henryka IV. Król Czech, mając duże poparcie mieszczan niemieckich na ziemiach polskich, został koronowany w Gnieźnie na króla Polski w roku 1300. Panował do swej śmierci w roku 1305. Sukcesję tronu objął na krótko jego syn Wacław III, panując w Polsce i Czechach do roku 1306, kiedy to został zamordowany.

3. starosta - urząd wprowadzony w Polsce przez Wacława II. Mianowany przez króla namiestnik prowincji, ziemi lub grodu. Starosta sprawował władzę w imieniu króla, zarządzał jego dobrami.

4. Władysław Łokietek (ok. 1260-1333) - syn Kazimierza, księcia kujawskiego. Dzięki swym zdolnościom i ambicjom rosły jego wpływy i posiadane ziemie podzielonego państwa polskiego. Popadł w konflikt o władzę z Wacławem II i musiał opuścić kraj w roku 1299, schronił się na Węgrzech. W roku 1304 lub na początku 1305 powrócił do kraju i zajął Sandomierz, jednocześnie w królestwie wybuchła fala niezadowolenia z rządów Wacława II (krytyka proniemieckiej polityki personalnej przy obsadzania urzędów). Łokietek zdobywał coraz większe wpływy w czym znacznie pomogła mu śmierć Wacława II w roku 1305. Musiał się jednak zmagać z opozycją wewnętrzną, głównie w Małopolsce w postaci biskupa krakowskiego Jana Muskaty, zwolennika wpływów czeskich i Jana Luksemburskiego. Dzięki pomocy sędziwego Jakuba Świnki, Łokietkowi udało się pozbawić władzy biskupa Muskatę i wypędzić go z Małopolski na okres 1309-1317. W roku 1311 powstał nowy kryzys w Krakowie, bunt miejscowego patrycjatu przeciw Łokietkowi. Mieszczanie popierali Jana Luksemburskiego. Kryzys zażegnano dzielną obroną Wawela i pomocą węgierską. Władysław Łokietek został koronowany w Krakowie na króla Polski 20 stycznia 1320r. W tym czasie władał Wielkopolską, Małopolską, Kujawami, Ziemią Łęczycką, Sieracką, Dobrzyńską. Pomorze Gdańskie zostało zajęte przez Zakon Krzyżacki w roku 1309. Królestwo Polskie było otoczone trzema wrogimi siłami: Brandenburgia, Zakon Krzyżacki i Czechy Jana Luksemburskiego. Polska nie była w stanie militarnie wystąpić przeciw tym siłom jednocześnie. Władysław Łokietek wykazał się zręczną dyplomacją i sojuszami dynastycznymi z Litwą i Węgrami. Zmarł 2 marca 1333r na Wawelu, gdzie został pochowany.

5. Jan Luksemburski (1296-1346) - król czeski w latach 1310-1346, syn cesarza Henryka VII, ożeniony się z Elżbietą, córką króla Czech Wacława II. Dzięki temu małżeństwu, miał prawo do ubiegania się o koronę czeską, jak również rościł sobie prawa do sukcesji po Przemyślidach w Polsce Głównie chodziło o Wielkopolskę i pomorze Gdańskie jako własność dziedziczna Przemysła II, jego potomnych - córki Ryksy wydanej za króla Czech i Polski Wacława II. (Pamiętać, należy aby nie nie mylić Piasta - Przemysła II z dynastią czeską Przemyślidów do której należeli Wacław II i Wacław III). Roszczenia Jana Luksemburskiego stały się przyczyną jego konfliktów z Władysławem Łokietkiem i Kazimierzem Wielkim. Ostatni Piastowie mieli jednak silnego sojusznika w węgierskich Andegawenach. Ludwig Luksemburski współpracował natomiast z zakonem krzyżackim. W wyniku walk Polska utraciła ziemię dobrzyńską i Kujawy na rzecz zakonu, a Mazowsze i Śląsk zhołdował król Czech. Dopiero Kazimierzowi Wielkiemu dzięki dyplomacji i wsparciu króla Węgier Karola Roberta udało się odkupić za dużą kwotę roszczenie Jana Luksemburskiego do korony polskiej. Zginął w bitwie pod Crecy (1346) walcząc po stronie króla Francji.

6. Krzyżacy w XIV w - w tym czasie zakon był największą potęgą, z powodzeniem toczył boje z Królestwem Polskim i Litwą. Miał poparcie cesarstwa i rycerstwa zachodniego, przeciwstawiał się dyplomacji papieskiej. Budował zamki, miasta, zaludniał ziemie kolonistami. Ostatni Piastowie nie pogodzili się z utratą Pomorza Gdańskiego stąd starcia militarne i dyplomatyczne. W latach 1319-1321 odbył się sąd papieski na Kujawach, Krzyżakom nakazano zwrot Pomorza Gdańskiego. Zakon tego nie respektował i wspólnie z Janem Luksemburskim podjął działania ekspansywne militarne przeciw Łokietkowi. W roku 1331 doszło do bitwy pod Płowcami, starcie było na tyle ważne, że po raz pierwszy w walnej bitwie rycerstwo polskie nie zostało pokonane przez zakon. Bitwa nie miała swego zdecydowanego rozstrzygnięcia, obie wykrwawione strony wycofały się z pola. Syn Łokietka, Kazimierz zdając sobie sprawę z przewagi militarnej zakonu, postawił na dyplomatyczne rozstrzygnięcia sporów. Nadal powoływał się na sąd papieski i szukał sojuszników dla sprawy. W roku 1343 zawarł z Krzyżakami pokój w Kaliszu, w wyniku którego, zakon zwrócił Kujawy a Pomorze Gdańskie zostało darowane jako "królewska jałmużna" pozostawiając tym sposobem możliwość przyszłych roszczeń.

7. Kazimierza III Wielkiego (1310-1370) - syn Władysława Łokietka i Jadwigi Bolesławówny (córki Bolesława Pobożnego ks. Wielkopolski). W młodości przebywał na dworze królewskim na Węgrzech u swojej siostry Elżbiety, królowej Węgier. Koronowany w Krakowie w roku 1333, władał niewielkim państwem niemal zewsząd otoczonym wrogimi sąsiadami. Prowadził politykę pokojową a cele swe osiągał głównie dyplomacją. Na dwóch zjazdach w Wyszehradzie w 1335 i 1339 roku, w których uczestniczyli Kazimierz Wielki, Jan Luksemburski (król Czech) i Karol Andegaweński (król Węgier), król Czech za 20 tys. kop grzywien zrzekł się praw do korony polskiej. Postanowieniem drugiego zjazdu, król polski w zamian za ustępstwa względem Śląska i Mazowsza pozyskał Czechów w sprawie przeciw Krzyżakom na sądzie papieskim. Dodatkowo, aby mieć możliwość przyszłego roszczenia do księstwa halicko-włodzimierskiego, porozumiał się z królem Węgier, w zamian deklarując Andegawenom koronę polską w razie swojej bezpotomnej (brak spadkobiercy w linii męskiej) śmierci. Jerzy II Trojdenowicz (linia Piastów Mazowieckich) zmarł w 1440r. To otworzyło drogę królowi Polski do ekspansji na wschód na Ruś Halicko-Włodzimierską. Dzięki swym mądrym decyzjom w chwili śmierci pozostawił państwo kilkukrotnie większe, liczące się na arenie międzynarodowej z rozwiniętą gospodarką dorównującą państwom zachodnim i pełnym skarbcem królewskim. W pełni zasłużenie otrzymał przydomek Wielki, o tym jak bardzo różniło się królestwo w chwili objęcia tronu od tego jakim je pozostawił wymownie obrazuje powiedzenie "zastał Polskę drewnianą a pozostawił murowaną". Największym niepowodzeniem wielkiego króla był to, iż mimo kilku małżeństw, nie doczekał się męskiego potomka, kończąc w roku 1370 dynastię Piastów w Polsce.

8. reformy Kazimierza Wielkiego - król Polski oprócz wielkiej polityki międzynarodowej, prowadził też aktywną politykę wewnętrzną. Zajął się reformą prawa (statuty w Piotrkowie i Wiślicy), uporządkował prawa i obowiązki poszczególnych stanów, ujednolicił prawo w całym królestwie. Dbał o rozwój miast i handlu nadając przywilej składu (obowiązek wykładania towarów na sprzedaż przez kupców przejeżdżających przez miasta), obowiązek drożny (kupcy musieli się poruszać wytyczonymi szlakami handlowymi). Miasta otaczano murami, budowano w nich kościoły i ratusze. Budowano nowe zamki obronne (szlak Orlich Gniazd). Zwiększono wpływy do skarbca królewskiego dzięki sprawnej administracji centralnej i lokalnej, skuteczniejszemu ściąganiu podatków i utworzeniu królewskich kopalni soli w Wieliczce(statut żup solnych). Król zreformował siły zbrojne, rycerstwo zobowiązane do służby było dobrze uzbrojone, mieszczanie mieli obowiązek obrony miast a chłopi mogli być powoływani do pospolitego ruszenia. Wojsko było zorganizowane w chorągwie pod wspólnym znakiem możnych rodów lub ziem z których pochodzili.

9. Akademia Krakowska - pierwszy uniwersytet na ziemiach polskich założony przez Kazimierza Wielkiego w roku 1364. Funkcjonowały trzy wydziały: nauk wyzwolonych, prawa i medycyny. W wyniku sporu z kościołem nie powstał wydział teologiczny pozwalający na pełny status Uniwersytetu. Monarsze jednak przede wszystkim chodziło o uczelnię kształcącą prawników dla rozwoju państwa. Po śmierci władcy uczelnia podupadła, dopiero staraniem królowej Jadwigi Andegaweńskiej znów odżyła w roku 1400.

10. monarchia stanowa - w odróżnieniu od monarchii patrymonialnej pierwszych Piastów, władcy koronowani po dłuższej przerwie czyli od czasu Przemysła II musieli się liczyć ze zdaniem przede wszystkim dostojników kościelnych i możnowładztwa. Do znaczenia dochodził też bogaty patrycjat miejski. Do dużego ustępstwa na korzyć rycerstwa doszło za panowania Ludwika Andegaweńskiego, który chcąc zapewnić sukcesję tronu polskiego potomkom w linii żeńskiej, ustanowił przywilej w Koszycach w roku 1374. Instytucja Rady Królewskiej, składająca się z wpływowego otoczenia króla, którego skład wynikał z pełnionych funkcji w państwie. Kraj za czasów Kazimierza Wielkiego był monarchią niepodzielną i suwerenną. Zaczęła funkcjonować nazwa Korona Królestwa Polskiego, funkcjonująca do ostatniego rozbioru Polski. Królestwo Polskie nie było już prywatną i wyłączną własnością władcy, który sam musiał respektować ustanowione przez siebie prawa i przywileje.

11. Janko z Czarnkowa (ok. 1320-1386/7) - podkanclerzy koronny, kronikarz Polski. Dostojnik kościelny, studiował prawo, zajmował się organizowaniem Akademii Krakowskiej. Spisał kronikę Polski z lat 1377-1384, których był świadkiem.



Etykiety:
matura Przemysł II Wacław II Władysław Łokietek Krzyżacy



Podziel się!
        
Przeczytaj również...

Wyraź swoje zdanie :

Komentujesz jako użytkownik niezarejestrowany - gość. Z tego powodu, zanim komentarz pojawi się na stronie będzie musiał zostać zaakceptowany przez naszą redakcję. Aby Twój komentarz został od razu opublikowany na naszych łamach zachęcamy do darmowej rejestracji!

Brak komentarzyDodaj komentarz

Nasz facebook

Ciekawostka

Postać historyczna

Losowe zdjęcie

histurion.pl
Najnowocześniejszy polski portal historyczny

Matura 2022

Historia

Inne

Copyright © 2006-2022 by histurion.pl. Korzystając z portalu akceptujesz wykorzystanie przez nas plików cookies.