Sokrates

2008-12-15

- Co nazywałeś „wiedzą niewiedzy”?

Sokrates : To coś, czego nie wiedzieli inni. Była to wiedza psychologiczna: bo stwierdzając moją niewiedzę, ujawniałem poznanie samego siebie, by inni też poznali siebie.

- Twoje poglądy logiczne są tu bardzo istotne, szczególnie metoda elenktyczna. Czy ona jednak nie była trochę „natrętna”?

Sokrates : ???

- Gdy oczyszczałeś umysły ludzi metodą dochodzenia do absurdu, zadawałeś im pytania, a oni mówili, co o tym myślą. Pod Twoim wpływem dochodzili do prawidłowych stwierdzeń. Musiałeś dysponować dużą siłą perswazji.

Sokrates : W każdej rozmowie doszukiwałem się prawd ogólnych, by zrozumieć człowieka.

- Nie urodziłeś się wszechwiedzący. Skąd pochodzi twoja uczoność?

Sokrates : Posługiwałem się intuicyjną wiedzą o dobru. W działaniu sprawdzałem fakty znane i uznane. Dotyczyły one czynności człowieka. Traktowałem je jako przesłanki dla rozumowania. Do czynności moralnych, trudniej uchwytnych, przechodziłem drogą analogii. Założeniem rozumowania analogicznego była stałość struktury wszelkich czynności.

- Czyli wzbogacałeś się o to, co powiedzieli inni?

Sokrates : W każdej rozmowie szukałem cech ogólnych. Analogia pomagała tylko ustalić zakresu pojęcia, nie treści. Próbowałem zrozumieć swych rozmówców i w miarę możliwości naprowadzić na właściwy tok myślenia, na podejmowanie słusznych decyzji. Aczkolwiek byłem bogatszy o przemyślenia i owe wnioski…

- Czy zależało Ci na opinii innych?

Sokrates : Może nie tak bardzo należy się troszczyć o to, co o nas powiedzą szerokie koła, ale co powie ten, który się zna na sprawiedliwości i niesprawiedliwości: „on jeden” i „prawda sama”.

- Czyli inny filozof?

Sokrates : Gdyby nie był nim Protagoras, to może znaleźlibyśmy wspólny język. Jednak aż nadto się różniliśmy, chyba byśmy się nie dogadali.

- Czy spotkałeś jakąś bratnią duszę? Chociażby spośród Twoich uczniów? Wielu z nich zgadzało się z Tobą, wielu z nich zostawiło piękne wspomnienia o Tobie.

Sokrates : Tak, tak: Alcybiades, Platon, Kritiasz, Ksenofont, Kriton. Wspaniali. Platon był moim bezpośrednim uczniem, Arystoteles – pośrednim. Wszyscy najwybitniejsi…

- Skoro widzisz tyle różnic między sobą, a Sofistami, czy nie żal Ci zatem, że Twoi uczniowie interesowali się naukami Sofistów?

Sokrates : Nie. Przejęli ode mnie tylko pewne składniki mojej nauki, jak moralizm, bądź też teorię pojęć, nie zrywając wszakże z relatywizmem Sofistów.

- Ale to dwa różne prądy…

Sokrates : ……..

- Skoro tak, Sokratesie, dlaczego nie pozostawiłeś po sobie żadnych pism? Nie chcesz, by o Tobie pamiętano? Przecież słowo zapisane jest trwalsze niż mówione.

Sokrates : Pism nie zostawiłem żadnych, gdyż prawa dotyczące cnoty moralnej są niepisane. Nie ma ich w kodeksach, a jednak są trwalsze od pisanych. Wywodzą się bowiem z samej natury rzeczy, a nie z ustanowienia ludzkiego, jakże mogłyby być ustalone czy też ustanowione, skoro są powszechne, jednakowe dla wszystkich ludzi?

- A bóg?

Sokrates : Nie mam obrazu jednego boga przed oczami. Skoro dobro nadane jest przez boga, to jest on siłą dającą człowiekowi wskazania moralne, tak jak apeiron, odradzającą zrobienia czegoś złego.

- Jesteś pobożny?

Sokrates : Pobożność to co innego. To sprawiedliwość okazywana bogom. Jednak czy oni jakoś na nas wpływają? Z tych wszystkich historii o nich wnioskuję, że są raczej wymysłem ludzi. Są bardzo uczłowieczeni. Mój bóg jest siłą wyższą. Chciałem ich do niego nakłonić, jednak go nie pojęli.

- Znalazłeś się tu między innymi z tego powodu?

Sokrates : Tak.

- Jesteś bardzo spokojny. Wiemy, że jesteś niewinny, ale jak przekonałbyś nas o swojej niewinności?

Sokrates : O tym najtrudniej przekonać niejednego z nich. Jeśli powiem, że to nieposłuszeństwo względem boga i ja dlatego nie mogę siedzieć cicho, to mi nie uwierzą; powiedzą, że to drwiny. A jeżeli powiem, że to właśnie jest największe dobro dla człowieka - każdego dnia tak rozprawiać o dzielności i o innych rzeczach, o których słyszą, że i ja sam rozmawiam, i własne, i cudze zdania roztrząsam, a bezmyślnym życiem żyć człowiekowi nie warto, jeśli to powiem, to tym mniej mi będą wierzyli. Licho wie, czemu całe życie nie siedziałem cicho i nie dbałem o to, o co się troszczy wielu: o pieniądze, o dom, mowy na zgromadzeniach, urzędy…

- A czy nie zaprzeczasz tu własnym słowom? Czyż nie wstydzisz się dbać o pieniądze, sławę, zaszczyty, a nie o rozum, prawdę i o to, by dusza była najlepsza?

Sokrates : To nie tak. Jestem przekonany, że dobrowolnie nikogo na świecie nie skrzywdziłem, ale ich o tym nie przekonam. Gdybym tu płakał i jęczał, gdybym nie wiadomo co wyprawiał i mówił rzeczy poniżej mojej godności, jak ja uważam, takie jakie zwykliście słyszeć od innych…

Chaos polityczny i kryzys państwowości ateńskiej w okresie tuż po zakończeniu wojny peloponeskiej stał się przyczyną procesu wytoczonego Sokratesowi i jego śmierci w roku 399 p.n.e.

Na podstawie: Platon, Dialogi, przekł. Władysław Witwicki, t.1,2, Kęty 1999.

Strona : [ 1 ] [ 2 ]

Podziel się!

Przeczytaj również...